महत्वाच्या जीवनसत्वाविषयी मराठी माहिती | Mahatvachya Jivansatvanvishayi Marathi Mahiti | Information About Important Vitamins In Marathi |

          

महत्वाच्या जीवनसत्वाविषयी मराठी माहिती - Information About Important Vitamins In Marathi.

मित्रमैत्रिणींनो, आज आपण विविध महत्वाच्या जीवनसत्वाची मराठी माहिती बघणार आहोत.

आपल्या शरीराच्या वाढीसाठी सकस अन्नासोबतच निरनिराळ्या जीवनसत्वाची गरज असते ही जीवनसत्वे म्हणजेच ज्याला आपण व्हिटॅमिनस (Vitamins) असे ही म्हणतो ती आपल्याला निरनिराळ्या अन्नपदार्थातून प्राप्त करावी लागतात. आपले शरीर स्वतः हून ही जीवनावश्यक व्हिटॅमिन्स बनवू शकत नाही व ह्यांच्या कमतरतेमुळे आपल्याला निरनिराळ्या आजारांना सामोरे जावे लागते. चला तर आज आपण सर्व प्रकारच्या जीवनसत्वाविषयी सविस्तर माहिती बघूया.

जीवनसत्वे यांना इंग्रजीमध्ये व्हिटॅमिन (Vitamin)  असे ही म्हणतात. ही जीवनसत्वे कार्बनची संयुगे असतात. यांचे दोन प्रकार मानले जातात.

1) जलविद्राव्य जीवनसत्वे ( पाण्यात विरघळणारी )

2) स्नीग्ध विद्राव्य जीवनसत्वे ( मेदात विरघळणारे )

आपल्या शरीराच्या दैनंदिन कार्यासाठी आपल्याला आवश्यक असणारी जीवनसत्वे खालीलप्रमाणे आहेत.

व्हिटॅमिन अ - Vitamin A म्हणजेच व्हिटॅमिन अ हे जीवनसत्व आपल्या शरीराला लागणारे एक महत्वाचे जीवनसत्व आहे. हे जीवनसत्व पाण्यात विरघळणारे नसून ते मेदात विरघळणारे असे जीवनसत्व आहे.

व्हिटॅमिन अ हे जीवनसत्व जर लहानपणापासूनच आपल्या शरीराला योग्य प्रमाणात प्राप्त झाले तर पुढे त्याचे चांगले परीणाम दिसून येतात व त्याचा आपल्या शरीराला फायदाच होतो. दृष्टी चांगली राहण्यासाठी अ जीवनसत्वाची आवश्यकता तर असतेच परंतु हाडांच्या बळकटीसाठी ही हे जीवनसत्व फार उपयुक्त ठरते. हया जीवनसत्वामुळे शरीरातील जंतू संसर्ग पासून आपले संरक्षण होते.

अ जीवनसत्वे आपण रोजच्या आहारात निरनिराळ्या अन्नपदार्थांपासून प्राप्त करू शकतो. जसे सर्व प्रकारच्या पालेभाज्या, गाजर, रताळे, टोमॅटो, लाल भोपाळा, सोयाबीन, आंबा, संत्री, कोथिंबीर, अळू, दूध, लोणी, चीझ, प्राण्यांचे यकृत, मासे, अंड्याचा पिवळा बलक यासर्वांमधून अ जीवनसत्वे आपल्या शरीराला भरपूर प्रमाणात मिळू शकते.

दैनंदिन जीवनातील रोजच्या आहारात जर भाज्या, फळे व मांसाहारी पदार्थांचे जर योग्य प्रमाणात सेवन न केल्यास आपल्या शरीराला अ जीवनसत्वाची कमतरता जाणवते. त्याचबरोबर जर शरीरातील मेदमय पदार्थांचे पचन व्यवस्थित न झाल्यास ही ह्याची कमी जाणवते.

अ जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे मुख्यतः डोळ्यांवर परिणाम होतो. दृष्टी कमजोर होते व डोळ्यातील रेटीनाच्या वाढीला अडथळा निर्माण होतो परिणामी त्यामुळे रातआंधळेपणाच्या आजाराला सामोरे जावे लागते. रातआंधळेपणा असलेल्या व्यक्तीला रात्रीचे अंधुक दिसते.

नवमातांनी जर जन्मलेल्या बाळांना आईचे दूध देणे लवकर बंद केले तरी ही परिणामी त्या बाळांमध्ये अ जीवनसत्वाची कमी दिसून येते कारण त्या बाळांना आईच्या दुधातून मिळणारे अ जीवनसत्व योग्य त्या प्रमाणात मिळू शकत नाही. असे ही महत्वपूर्ण अ जीवनसत्व आपल्या आहारात समाविष्ट करणे अत्यंत गरजेचे आहे.

व्हिटॅमिन ब - Vitamin B म्हणजेच व्हिटॅमिन बी हे जीवनसत्व हे पाण्यात विरघळणारे असून त्याचे वेगळेपण हे आहे की हे जीवनसत्व बी हा 8 निरनिराळ्या जीवनसत्वाचा समूह आहे. हया जीवनसत्वाच्या समावेशामुळे शरीरातील निरनिराळ्या पेशीमध्ये ऊर्जा निर्माण करण्यास मदत होते.

बी जीवनसत्वामध्ये समाविष्ट असलेले 8 विविध जीवनसत्वे पुढीलप्रमाणे आहेत -

1. बी 1 जीवनसत्व ( थायमिन )

2. बी 2 जीवनसत्व ( रायबोफ्लेव्हीन )

3. बी 3 जीवनसत्व ( नायसिन )

4. बी 5 जीवनसत्व ( पॅरोथिनीक एसिड )

5. बी 6 जीवनसत्व ( पायरिडाक्सीन )

6. बी 7 जीवनसत्व ( बायोटिन )

7. बी 9 जीवनसत्व ( फोलिक एसिड, फोलेट )

8. बी 12 जीवनसत्व ( सायानोकोबलामाईन )

बी जीवनसत्व हे आपल्याला दैनंदिन जीवनात अनेक अन्नपदार्थातून मिळते. त्यात फळभाज्या, तांदळाचा भुसा, टोमॅटो, ताजी फळे, बटाटा, शेंगदाणे, यीस्ट, चणा, मका, कोबी, मासे, अंडी, हिरव्या पालेभाज्या, बीन्स, बदाम, अक्रोड व विविध वनस्पती बियाणे या सर्वांचा समावेश आहेत.

पालक या भाजीमध्ये फोलिक ऍसिडचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात असल्यामुळे हया भाजीच्या नियमित सेवनाने आपल्या शरीराला फायदाच होतो.

तसेच बी जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे बेरीबेरी हया आजाराला सामोरे जावे लागते. तेव्हा महत्वाचे असे हे बी व्हिटॅमिन आपल्या शरीरात नियमितरित्या सेवन केले गेले पाहिजे.

व्हिटॅमिन क - Vitamin C म्हणजेच व्हिटॅमिन सी हे अत्यंत महत्वाचे मानले जाणारे जीवनसत्व आहे व ह्याला एस्कोबेट म्हणूनही ओळखले जाते. हे सी जीवनसत्व अनेक पदार्थांमध्ये आढळते. शरीरातील कार्यप्रणाली सुरक्षित ठेवण्यासाठी सी जीवनसत्वाची महत्वाची भूमिका असते.

शरीरातील अँटीऑक्सिडेंटचे कार्य व्यवस्थित ठेवण्यासाठी व शरीरात कोलाजीनची निर्मिती करण्यासाठी हया जीवनसत्वचा उपयोग होतो.

हे क जीवनसत्व लिंबुवर्गीय फळामध्ये भरपूर प्रमाणात आढळते. हे जीवनसत्व निसर्गत: आयसक्रोबिक आमलाच्या स्वरूपात आढळतात. लिंबुवर्गीय फळे, किवी, पेरू, ब्रॉकोली, ब्रसेल्स, स्ट्रॉबेरी यांच्यामध्ये आढळते. हे जीवनसत्व  तोंडावाटे किंवा इंजेक्शनद्वारे ही घेतले जाते.

शरीरातील फ्री रेडिकल्समुळे शरीरावर होणाऱ्या दुष्परिणामाण रोखण्याचे काम त्याचबरोबर शरीराला झालेली जखम लवकर भरून काढण्याचे काम ही सी जीवनसत्व करते. हया सी जीवनसत्वामुळे स्नायू बळकट होतात व त्याचबरोबर शरीरातील लोहाचे प्रमाण ही व्यवस्थित राहते.

परंतु जर हया सी जीवनसत्वच्या गोळ्यांचे सेवन अति प्रमाणात केल्यास उलटी, हगवण, पोटाच्या तक्रारी व मुतखडा ह्याचा त्रास होऊ शकतो.

तेव्हा जीवनावश्यक असे हे सी जीवनसत्व योग्य प्रमाणात आपल्या आहारात घेतल्यास त्याचा नक्किच आपल्या शरीराला चांगलाच फायदा होऊ शकतो.

व्हिटॅमिन ड - Vitamin D म्हणजेच व्हिटॅमिन ड असे म्हंटले जाणारे हे जीवनसत्व हे ही शरीरातील महत्वाची कार्यें पार पाडण्यासाठी तेवढेच आवश्यक आहे. हे ड जीवनसत्व पाण्यात विरघळणारे नसून मेदात विरघळणारे आहे.

ड जीवनसत्व हे एक संप्रेरक ( हार्मोन ) असून ते आपले दात, मज्जातांतू, स्नायू व हाडे यांना बळ देण्यासाठी आवश्यक आहे. ड जीवनसत्वाचे मुख्य कार्य म्हणजेच शरीरातील आतड्यातून कॅल्शियम शोषून घेऊन ते हडत व दातात जमा करण्याची महत्वाची भूमिका हे जीवनसत्व निभावते.

ड जीवनसत्व हे मुख्यतः कॉड लिव्हर ऑइल, शार्क लिव्हर ऑइल यांच्यामधून मिळते. ड जीवनसत्व हे शाकाहारी पदार्थांपेक्षा मांसाहारी पदार्थांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळते.

हे जीवनसत्व आहाराद्वारे तर मिळवता येतेच परंतु तस सूर्यप्रकाशाद्वारे ही चांगल्या प्रमाणात प्राप्त होते. त्यामुळेच ज्या ठिकाणी सूर्यप्रकाश कमी आहे त्या ठिकाणचे लोक त्याच्या दैनंदिन आहारासोबतच ड जीवनसत्वाच्या गोळ्या ही सेवन करतात.

ड जीवनसत्वाच्या आभावामुळे मनुष्याच्या हाडांतील कॅल्शियम कमी होते व हाडांची मजबुती ही कमी होते. ह्याच्या कमतरतेमुळे लहान मुलांना मूडदुस हा आजार होतो व त्यांची हाडे कमकुवत होतात त्याचप्रमाणे मोठ्या वयस्कर व्यक्तिच्या हाडांमध्ये ठीसुळपणा निर्माण होतो ज्याला Osteoporosis असे ही म्हणतात.

त्याचबरोबर ड जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे हाडांचा कॅन्सर व क्षयरोग ही होऊ शकतो. याउलटच जर ड जीवनसत्वाचे जर अतिसेवन झाले तर हे शरीरात जमा होते व त्याचे व्यवस्थित उत्सर्जन न झाल्यामुळे मानसिक अस्वस्थता, चिडचिड, मळमळणे, उलट्या होणे व बद्धकोष्ठता अश्या तक्रारी संभावतात.

त्यामुळे हाडांच्या बळकटीसाठी आपल्या आहारात नक्कीच ड जीवनसत्वाचा समावेश करून घेणे आवश्यक आहे.

व्हिटॅमिन ई - Vitamin E म्हणजेच व्हिटॅमिन ई हे मेदात विरघळणारे जीवनसत्व असून ते पाण्यात विरघळले जात नाही. ई जीवनसत्व हे शरीरातील रक्तात लाल रक्तकोशिका Red Blood Cells बनवण्यासाठी उपयोगी असते.

त्याचप्रमाणे शरीरातील फँटी ऍसिडचे संतुलन व्यवस्थित ठेवण्यासाठी हे ई जीवनसत्व महत्वाचे असते. हे व्हिटॅमिन सेलचे अस्तित्व टिकविण्यासाठी महत्वाचे आहे. ई जीवनसत्व हे वनस्पती तेल, हिरव्या पालेभाज्या, अंड्यातील पिवळा बलक यामध्ये चांगल्या प्रमाणात आढळते.

ई जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे वांझपणा, स्नायूचा अशक्तपणा, लाल पेशीचे विघटन, वारंवार गर्भपात होणे अश्याप्रकारचे दुष्परिणाम होऊ शकतात.

प्रीमॅच्यूअर बाळांमध्ये ई जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे रक्ताची कमी जाणवते. काही लोकांमध्ये हया जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे डोक्याच्या नसांशी निगडीत व न्यूरोलॉजिकल आजारांची समस्या निर्माण होते.

त्याचप्रमाणे जर ई व्हिटॅमिनच्या गोळ्यांचा वापर अधिक प्रमाणात केल्यास उच्च रक्तदाब, डोळ्यांची कमजोरी, डोकेदुखी अश्या समस्या उद्धवू शकतात.

त्यामुळे उपयुक्त अश्या हया ई जीवनसत्वाचा समावेश योग्य त्या प्रमाणात आपल्या जीवनात करावा तेव्हा त्याचे चांगले फायदे आपण उपयोगात आणू शकतो.

व्हिटॅमिन के - Vitamin K म्हणजेच व्हिटॅमिन के हे अत्यंत कमी लोकांना माहीत असलेले परंतु तेवढेच उपयुक्त असे एक महत्वाचे जीवनसत्व आहे. याला फाइलोक्विनोन या नावाने ही ओळले जाते. पालक, ब्रोकली, कोबी , बीट यासर्वांमध्ये के जीवनसत्वाचे प्रमाण भरपूर असते.

के हे जीवनसत्व पाण्यात न विरघळता मेदात विरघळणारे आहे. आपल्या शरीरात जर एखाद्या वेळेस कोठेही जखम झाली तर त्यामधून होणारा रक्तस्त्राव थांबविण्याचे कार्य हे के जीवनसत्व करते परंतु जर एखाद्याच्या शरीरात के जीवनसत्वाची कमी असल्यास त्याला लागलेल्या जखमेतून होणारा रक्तस्त्राव हा न थांबता तो सतत सुरूच राहतो. म्हणजेच शरीरातील रक्त गोठविण्याच्या प्रक्रिया व्यवस्थितपणे करण्याचे कार्य के जीवनसत्व हे करत असते.

अश्याप्रकारे आपल्याला नेहमी निरोगी राहण्यासाठी व आपले आरोग्य व्यवस्थित ठेवण्यासाठी आपण आवर्जून आपल्या रोजच्या आहारात सर्व जीवनसत्वे म्हणजेच सर्व प्रकारचे व्हिटॅमिनस प्राप्त होणाऱ्या पदार्थांचा समावेश नक्कीच करावा व दररोज ताजे व सकस अन्न खावे. "निरोगी राहा, आनंदी राहा."

टीप - वरील कोणतेही उपाय करण्याआधी कृपया तज्ञांचा सल्ला अवश्य घ्या.

आमची ही माहिती तुम्हाला कशी वाटली नक्की कळवा.